HISTORIA POSTACIE RELACJE, POŁĄCZENIA

„Wieczorem odjechał arcyksiążę z familią z pięknie przystrojonego dworca...” czyli kolejowa podróż po Księstwie Cieszyńskim arcyksięcia Fryderyka w roku 1895

Maciej Dembiniok

W zbiorach Książnicy Cieszyńskiej znajduje się bogato zdobiony rozkład jazdy pociągu specjalnego, który kursował w środę 3 lipca 1895 roku na trasie z Chybia do Cieszyna na C.K. Uprzywilejowanej Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda. Szczegółowo opisuje on godziny przyjazdów i odjazdów z kolejnych stacji, przystanków i mijanek, czasy postoju oraz przejazdu pomiędzy poszczególnymi punktami. Prawdopodobnie powstał specjalnie dla pasażerów tego wyjątkowego składu lub jego obsługi, a był nim Fryderyk Maria Albrecht Wilhelm Karol Habsburg-Lotaryński (1856-1936) - arcyksiążę austriacki i ostatni habsburski książę cieszyński z rodziną. Przybył on wtedy do Księstwa Cieszyńskiego z „gospodarską wizytą” i wybrał właśnie kolej, aby z okien salonki przyjrzeć się podległym mu od niedawna terenom. Szczegóły wizyty odnotowywała ówczesna lokalna prasa:

„C. i k. Wysokość arcyksiążę Fryderyk wraz z małżonką Izabelą i dwiema nadobnymi córkami 16-letnią Maryą Krystyną i 13-letnią Maryą Anną przybył jak było zapowiedziane d. 2 bm. o godz. 4½ wieczorem po raz pierwszy jako książę cieszyński z Preszburga do Cieszyna.”

Fryderyk był bratankiem poprzedniego habsburskiego księcia cieszyńskiego Albrechta Fryderyka, który zmarł 18 lutego 1895 roku i właśnie po nim przejął panowanie nad Księstwem Cieszyńskim. Z żoną Izabellą von Croy-Dülmen (1856-1931) miał w momencie przejęcia władzy już ośmioro dzieci, ale były to wyłącznie dziewczynki (syna doczekał się w roku 1897), a na wycieczkę do Cieszyna zabrał najstarsze z nich: Marię Krystynę (1879-1962) i Marię Annę (1882-1940).

Przejazd z cieszyńskiego dworca kolejowego odbywał się standardowo dla tak znamienitych gości:

„Miasto przybrało szatę świąteczną, a mianowicie Saska Kępa wspaniale przyozdobioną została. Przy moście stanęła piękna brama tryumfalna. Wzdłuż całej drogi z dworca aż do mostu tworzyły dzieci szkolne z wszystkich zakładów szpaler, poza którym ustawiły się tłumy ciekawych.”

Na dworcu arcyksięcia przywitał hrabia Larisch, przedstawiciele duchowieństwa: ks. Findinski i ks. Sikora oraz burmistrz Demel, córka burmistrza wręczyła arcyksiężnej Izabeli bukiet kwiatów, a arcykiążę Fryderyk podziękował za przyjęcie i przejechano powozem do Zamku, gdzie miały miejsce przedstawienia i audiencje władz, szlachty, duchowieństwa oraz przedstawicieli stowarzyszeń. Wieczorem przygrywała przed zamkiem kapela trzyniecka, zatem zapewne „tańcom i uciechom nie było końca”.

Kolejny dzień - środa 3 lipca - był dla rodziny arcyksięcia niezwykle intensywny. Zwiedzano kościół parafialny, probostwo, salę rady gminnej, klasztory Elżbietanek (ten znajdował się wówczas w miejscu obecnego budynku cieszyńskiej poczty) i Miłosiernych i szpitale, gdzie Fryderyk „rozmawiał łaskawie z chorymi po niemiecku i polsku”. Następnie nawiedzono miejską szkołę ludową i wydziałową, kościół i szpital ewangelicki oraz synagogę i baraki choleryczne, po czym powrócono na obiad na Zamek. Po posiłku, na który zaproszeni byli przedstawiciele szlachty, duchowieństwa i różnych władz, goście wyjechali do Dębowca, Ochab, Drogomyśla i Chybia. Już w Gumnach postawiono bramę triumfalną, a gorące powitanie zgotowali miejscowi urzędnicy, chłopstwo i dzieci szkolne śpiewające hymn ludowy. Nie inaczej było w Dębowcu, Ochabach (gdzie zwiedzono folwark ze 160 źrebiętami) i Drogomyślu. Co ciekawe trasę z Drogomyśla do Chybia, gdzie zwiedzano cukrownię, rodzina książęca odbyła wąskotorową kolejką buraczaną należącą do cukrowni! Jak opisywała prasa cztery małe wagony i lokomotywa przystrojone były różami, kwiatami polnymi oraz liśćmi dębu. W Chybiu natomiast gości powitali duchowni ze Strumienia, Rudzicy i Pruchnej oraz urzędnicy i wydział gminny miasta Strumienia.

Na stacji czekał już wtedy skład pociągu specjalnego, który miał odwieźć rodzinę arcyksiążęcą do Cieszyna. Wyruszył on z „pięknie przystrojonego dworca w Chybiu” o godzinie 19:11 w trasę przez przystanek w Zabrzegu, Dziedzice, Czechowice (gdzie przystanek otwarto kilkanaście dni wcześniej), Bielsko, mijankę w Starym Bielsku, Wapienicę, Jaworze, Grodziec, Pogórze, Skoczów, Goleszów, Bażanowice (gdzie przystanek otwarto niecały miesiąc wcześniej), przystanek Cieszyn Bobrówka, aż do stacji w Cieszynie, gdzie dotarto o godzinie 21:34. Na poszczególnych przystankach i mniejszych stacjach skład zatrzymywał się na minutę (prócz przystanków w Czechowicach i Bażanowicach), a na stacjach w Dziedzicach, Bielsku i Skoczowie odpowiednio 7, 6 i 3 minuty, gdzie zapewne miejscowa ludność witała niecodzienny pociąg. Łączny czas przejazdu wyniósł 2 godziny i 23 minuty, a prędkość handlowa na tej ok. 66 kilometrowej trasie wynosiła 29,6 km/h (w roku 2022 średnia prędkość pociągów towarowych w Polsce wynosiła 23,2 km/h, dla pociągów osobowych takich statystyk nie prowadzi się). Przejazd z Bielska do Cieszyna (obecnie stacja w Czeskim Cieszynie) trwał 1 godzinę i 30 minut i był to czas porównywalny z czasami przejazdu jakie osiągały na tej trasie ówczesne rozkładowe pociągi osobowe - czas przejazdu z Bielska do Cieszyna w roku 1894 wynosił 1 godzinę i 38 minut (nie istniały jeszcze wóczas przystanki w Czechowicach i Bażanowicach, ale na nich arcyksiążęcy skład specjalny również się nie zatrzymywał w roku 1895).

W kolejnych dniach arcyksiążę zwiedził m.in. Frydek i Trzyniec, a goście wyjechali z Cieszyna we wtorek 9 lipca 1895 roku o godzinie 12:50 i tak zakończyła się pierwsza wizyta nowego księcia w jego małym księstwie.

Bibliografia:

Rozkład jazdy pociągu specjalnego na trasie z Chybia do Cieszyna. K. K. privilegirte Kaiser Ferdinands-Nordbahn Fahrplan, K.F.N.B. 1895
Gwiazdka Cieszyńska, 6 lipca 1895, rocznik 48, nr 27
Silesia, 29 kwietnia 1894, nr 98
Silesia, 3 lipca 1895, nr 150
Silesia, 4 lipca 1895, nr 151
Silesia, 5 lipca 1895, nr 152
Sprawozdanie z funkcjonowania rynku transportu kolejowego 2022, Urząd Transportu Kolejowego 2023

Opublikowano 31 stycznia 2024 roku