O istnieniu wąskotorowej linii kolejowej Chybie - Strumień wie dziś niewiele osób. Jednak w okresie kiedy powstawała i działała była chlubą miasta Strumienia, a jej znaczenie dla miejscowej społeczności było duże.

Geneza powstania

Miasto Strumień od wielu wieków leżało na skrzyżowaniu szlaków handlowych, które zapewniały jego rozwój, jednakże od roku 1742 znalazło się w rejonie nadgranicznym, gdyż na północ od niego wytyczono granicę prusko-austriacką. Od tego czasu miasto miało charakter miejsko-wiejski, gdyż granica utrudniała handel i przyniosła stagnację. W XIX wieku - okresie budowy kolei żelaznych - niekorzystne położenie miasta powodowało, że nie planowano tu budowy linii kolejowej. Najbliższa linia (Kolej Północna Cesarza Ferdynanda, obecnie linia 93) została otwarta 17 grudnia 1855 roku i przebiegała przez Chybie oddalone od Strumienia o kilka kilometrów. W 1884 roku otwarto w Chybiu cukrownię, w której zatrudniono wielu mieszkańców Strumienia, natomiast w latach 1911-1913 w Strumieniu zbudowano cegielnię, która potrzebowała efektywnego transportu wyprodukowanych cegieł. Te względy spowodowały, że władze miasta Strumienia (na czele z burmistrzem Fryderykiem Skallą, będącym również współwłaścicielem cegielni) wystąpiły do władz w Wiedniu z prośbą o przyznanie koncesji na budowę i eksploatację kolei wąskotorowej.

Budowa

Planowany koszt budowy miał wynieść 288 tysięcy koron i na ten cel gmina miasta Strumień zaciągnęła w roku 1910 pożyczkę w Schlesische Komunal-Krediteninstitut (nie została nigdy spłacona). Przez 13 miesięcy, do października 1910 roku, wykonano większość prac związanych z budową wąskotorowej linii o standardowej dla kolei lokalnych w monarchii austro-węgierskiej szerokości toru 760 mm, prócz budowy mostu przez Wisłę w Strumieniu. Został on wykonany w hucie w Witkowicach według projektu nadinżyniera Bleicha, następnie przetransportowany w listopadzie 1910 na 20 wagonach do Chybia, a potem przewieziony na miejsce docelowe koleją wąskotorową i zmontowany pod koniec stycznia 1911. Linia była jednotorowa i rozpoczynała się na rynku w Strumieniu, przebiegając przez most na Wiśle, a następnie prawą stroną drogi w kierunku Chybia. W Chybiu linia kończyła się pętlą przed budynkiem stacji kolejowej; wybudowano także bocznicę przylegającą do rampy przeładunkowej. Na rynku w Strumieniu położono tory przy jego północnej i południowej stronie; tor północny posiadał mijankę i zakończony był obrotnicą. Zajezdnia (parowozownia) i warsztaty miały połączenie z rynkiem bocznicą wytyczoną ulicą Anny von Berndt (obecnie 1 Maja). Po roku 1911 wybudowano przedłużenie linii do cegielni o długości około 800 metrów, przebiegające wzdłuż obecnej ulicy Pawłowickiej.

Ogółem linia miała około 5,2 km długości i posiadała 8 przystanków (w nawiasach podano ich polskie nazwy nadane po roku 1918):

• Chybi (Chybie)
• Chybi Ort (Chybie Miasto)
• Mnich
• Zablacz (Zabłocie)
• Jodquelle (Źródło)
• Weichselbrücke (Most)
• Ringplatz (Rynek)
• Schwarzwasser (Strumień)

Tabor

Tabor kolejki składał się z dwóch wagonów parowych, czterech wagonów osobowych i czterech wagonów towarowych (dwa kryte i dwa otwarte).
Jednokierunkowe dwuosiowe wagony parowe wykonane zostały w wiedeńskich zakładach Franciszka Ksawerego Komarka. W przedziale maszynisty zabudowano pionowy kocioł wodnorurkowy oraz pojemniki węgla, a dwucylindrowa bliźniacza maszyna parowa umieszczona została za przednim zestawem kołowym, który napędzała za pomocą korbowodów. Maksymalna prędkość lokomotywy wynosiła 25 km/h. W tylnej części umieszczono przedział podróżnych z dwoma ławkami przy oknach, na których mieściło się 16 osób, a jego drewniane pudło zakończone było otwartym pomostem.
Dwuosiowe wagony osobowe posiadały otwarte pomosty, zaś przedział podróżnych oddzielony był przesuwanymi drzwiami. Zamontowano pięć okien, nad którymi umieszczono wywietrzniki.

Cegielnia posiadała własny tabor (w tym lokomotywy parowe), który także był używany do prowadzenia pociągów pasażerskich. Załadowane w Strumieniu cegłami wagony wąskotorowe formowane były w pociągi towarowe do Chybia, gdzie cegły przeładowywane były na bocznicy poprowadzonej wzdłuż rampy na wagony normalnotorowe.

Eksploatacja

Uroczyste otwarcie kolei nastąpiło w niedzielę 12 lutego 1911 roku (tego samego dnia otwarto też linię tramwaju elektrycznego w Cieszynie). Dwa dni wcześniej miasto otrzymało koncesję na jej eksploatację, jednak w Wiedniu zmieniono nazwę kolejki z Städtische Strassenbahn Schwarzwasser (Tramwaj Miejski Strumienia) na Chybi-Schwarzwasser Lokalbahn (Kolej Lokalna Chybie - Strumień). Tabor został jednak kupiony już wcześniej i na wagonach widniał napis Städtische Strassenbahn Schwarzwasser.


Czas jazdy ze Strumienia do Chybia wynosił początkowo 15 minut, choć już w roku 1912 wydłużono go do 18 minut. Zaplanowano 10 par pociągów dziennie oraz dodatkową parę w godzinach rannych kursującą w niedziele i święta. Bilety kosztowały początkowo 40 halerzy (w jedną stronę), przewidziano również zniżki dla dzieci w wieku od 4 do 10 lat (16 halerzy), sprzedawano też bilety miesięczne po 7 koron (dla uczniów i robotników po 4 korony - umożliwiały jedną jazdę tam i z powrotem dziennie). W marcu 1911 roku kolejką podróżowało łącznie 7793 pasażerów co dawało średnio 251 osób dziennie i sprzedano bilety za kwotę 2776 koron i 31 halerzy.

Problemy przedsiębiorstwa zaczęły się po roku 1918. Szalejąca inflacja, a także zmiany polityczne spowodowały, że przekształcono przedsiębiorstwo miejskie w spółkę akcyjną, gdzie udziałowcami była cegielnia (75,5% udziałów), gmina miasta Strumień (14%), kierownik ruchu Kolei Miejskiej w Boguminie Ryszard Heinrich (7%) i bogumiński adwokat Karol Ott (3,5%). Majątek spółki był jednak nadal obciążony zaciągniętym jeszcze w 1910 roku kredytem na budowę kolejki.
Tymczasem 1 października 1924 uruchomiono dla ruchu towarowego, a 15 marca 1925 dla pasażerskiego linię kolejową Pawłowice Śląskie - Chybie ze stacją w Strumieniu. Tym samym kolejka stała się zbędna, a ostatni kurs wykonała w marcu 1925 roku. Zamknięcie działalności spółki uchwalono 11 stycznia 1928, 28 lutego jej majątek przejęło miasto Strumień, a 9 lutego 1931 roku wykreślono ją z rejestru. W roku 1937 Ministerstwo Skarbu umorzyło dług wynikły z niespłacenia pożyczki, gdyż był on już wtedy o 1/3 wyższy niż roczny budżet miasta.

Dalsze losy

Tory kolejki zdemontowane zostały wkrótce po zakończeniu jej eksploatacji, do dziś przetrwał most na Wiśle (obecnie drogowy, wyremontowany w roku 2015) oraz budynek zajezdni. Wagony parowe zostały prawdopodobnie sprzedane na kolej sochaczewską lub do cukrowni Ostrowite.


Opracowano na podstawie:

Dziennik Silesia rocznik 1911
K. Zintel, Kolej Lokalna Chybie-Strumień i jej wagony parowe w: Świat Kolei 11/2001
M. Wójtowicz, Lokalka w: Formacja - dwutygodnik lokalny dla Chybia i Strumienia nr 5 (77) i 6 (78)/1991
B. Orszulik, Strumień - z dziejów miasta od jego początków do 1939 r., Strumień 1983

Zaktualizowano 17 kwietnia 2019 roku