Kolej wąskotorowa tartaku parowego Habera w Bobrku

Maciej Dembiniok

Na początku lat 20. XX wieku na granicy wsi Bobrek i miasta Cieszyna, w zakolu Bobrówki, powstał tartak parowy, którego właścicielem był Mendel Haber - żydowski przedsiębiorca, który wcześniej nabył już tartak w Istebnej. Obiekt ten wyposażony został w zakładową kolejkę wąskotorową, która umożliwiała transport drewna ze składowiska kloców i desek do hali tartacznej. Tego typu kolejek było zapewne w tartakach w owym czasie sporo, jednakże tor kolei Habera przebiegał przez drogę publiczną i prywatną, stąd musiał podlegać zatwierdzeniu przez komisję złożoną z przedstawicieli starostwa powiatowego, gmin Cieszyn i Bobrek oraz Inspektoratu Pracy. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności protokół kolaudacji kolejki z 25 lipca 1924 roku zachował się i dzięki niemu możliwe jest choć częściowe odtworzenie historii tego zapominanego już zakładu.

Do roku 1932 Bobrek był samodzielną wsią, zamieszkaną do czasu wcielenia do Cieszyna przez 2982 osoby. W południowej części wsi od roku 1888 przebiegała linia kolejowa z Cieszyna do Bielska i właśnie wzdłuż jej torowiska, na granicy z Cieszynem powstał tartak parowy Habera. Składał się on z placu surowca oraz tarcicy zlokalizowanego między korytem Bobrówki i torem kolejowym (obecnie tereny wokół zabudowań przy ulicy Czarny Chodnik 3) oraz hali tartacznej z trzema trakami parowymi umiejscowionej w zakolu rzeki Bobrówki, która miała wówczas w tym miejscu meandryczny przebieg (obecnie tereny wokół bloku przy ulicy św. Jana Sarkandra 14). W odległości 20 metrów od hali tartacznej wybudowano odciąg mechaniczny wraz ze zbiornikiem wiórów i trocin oraz pomieszczenia dla pracowników, w których umieszczono izby mieszkalne z pryczami i umywalnią oraz jadalnię (pracownicy mieszkali na terenie zakładu, gdyż niejednokrotnie byli to górale wcześniej zatrudnieni w tartaku w Istebnej).

W celu sprawnego przewozu surowca z klocowiska do hali tartacznej i tarcicy z powrotem na klocowisko wybudowano tor wąskotorowy (o nieznanym niestety rozstawie szyn) o długości około 400 metrów. Znajdował się on w całości na działkach zakupionych przez Mendla Habera, jednakże przecinał dwie drogi - gminną, należącą do gminy Bobrek (wybudowano tu prowizoryczny most drewniany) i prywatną, jednakże z prawem używania publicznego. Niestety z uwagi na powojenne przekształcenia terenu spowodowane regulacją rzeki Bobrówki współcześnie niemożliwe jest w zasadzie ustalenie miejsca krzyżowania się torowiska z tymi drogami. Za możliwość poprowadzenia torowiska przez drogę gminną właściciel tartaku zobowiązał się utrzymywać ją w dobrym stanie od skrzyżowania z torem, aż do granicy gminy Bobrek, a dodatkowo przebudować drewniany most kolei wąskotorowej na most ruchomy. W przypadku drogi prywatnej miał on uiszczać za możliwość budowy na niej toru symboliczną opłatę 1 zł rocznie. Dodatkowo na przejazdach z tymi drogami umieszczono tablice ostrzegawcze, a tam gdzie torowisko przebiegało wzdłuż drogi również ochronne drewniane poręcze o wysokości 1 metra, zabezpieczające przed ewentualnym stoczeniem się kloców. Tor poprowadzony został częściowo nasypem o wysokości do 50 cm, który poszerzono o 30 cm, aby mogli się na nim swobodnie przemieszczać pracownicy pchający wagoniki, którymi przewożono drewno (wagony przesuwane były wyłącznie siłą ludzkich mięśni).

Właściciel tartaku - Mendel Haber - mieszkał w Cieszynie w kamienicy przy ulicy Ciężarowej 8 (obecnie ulica Michejdy). Początkowo prowadził interes samodzielnie, aby pod koniec lat 20. wejść w spółkę z innym żydowskim przedsiębiorcą - Fischgrundem. W swoim zakładzie zatrudniał przeciętnie 30 pracowników, w większości mieszkańców Istebnej, którzy wcześniej pracowali w tamtejszym tartaku, który Haber zakupił przed budową zakładu w Bobrku.

Niestety prowadzony przez niego interes nawiedzały rozmaite zdarzenia losowe. Pierwszy pożar, o niewielkich rozmiarach, wybuchł 21 października 1927 roku i został ugaszony przez załogę bez konieczności wzywania straży pożarnej. W kolejnych latach szkody wyrządziła powódź, gdyż tartak był niekorzystnie ulokowany w zakolu Bobrówki, która w tamtych latach często wylewała. Ostatecznym ciosem był pożar, który wybuchł w tartaku 8 października 1930 roku, prawdopodobnie w wyniku zapalenia się trocin od rozgrzanych łożysk maszyn. W akcji brały udział jednostki straży pożarnej z Bobrku, Cieszyna i okolicy, które nie dopuściły do zajęcia się drewna i desek na składzie (wiał silny wiatr, który roznosił iskry), jednakże nie były w stanie zapobiec spaleniu praktycznie wszystkich zabudowań zakładu. Był on co prawda ubezpieczony, ale po tym zdarzeniu nie podjął już pracy, a Mendel Haber wyjechał z Cieszyna.

W roku 1957 Zjednoczenie Robót Wodno-Inżynieryjnych w Pszczynie podjęło się regulacji koryta rzeki Bobrówki, a prace miały trwać jeszcze do lat 70. XX wieku. Wtedy to skorygowano jej meandryczny przebieg również w okolicy, gdzie niegdyś znajdował się tartak Mendla Habera, a okolica została zupełnie przekształcona. W latach 1967-1968 na fragmencie terenu, gdzie stała hala tartaczna wybudowano hotel robotniczy dla 156 pracowników Bielskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego (obecnie blok przy ulicy św. Jana Sarkandra 14). Być może jedyną pozostałością po kolejce tartaku Habera na Bobrku są wąskotorowe szyny stanowiące elementy ogrodzenia posesji przy ulicy Czarny Chodnik 2, jednakże nie udało się ustalić z całą pewnością ich pochodzenia.

Źródła:
- „Protokół spisany dnia 25 lipca 1924 roku w Cieszynie na konsentowanie kolejki wąskotorowej i exhaustora z wieżą na trocinę, jak również kolaudacja tartaku Firmy Haber w Bobrku”
- „Gwiazdka Cieszyńska” nr 44 i 46 z 1924 r. oraz października 1927 i 1930 roku
- „Księga adresowa miasta Cieszyna z kalendarjum na rok 1926”
- „Ogólna księga adresowa i przewodnik miasta Cieszyna” 1931
- „Głos Ziemi Cieszyńskiej” rocznik 1957 i późniejsze

Opublikowano 26 marca 2023 roku