Lokomotywownia Czechowice-Dziedzice

Łukasz Maryńczak

Wstęp

Początki kolei w Czechowicach-Dziedzicach sięgają połowy XIX wieku, kiedy to nastąpiło otwarcie linii spod szyldu C.K. Uprzywilejowanej Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda. Z tego okresu pochodzi między innymi dworzec kolejowy oraz hala lokomotywowni (obecnie nazywana halą prostokątną, a wcześniej nazywana „hajc” od niemieckiego „Heizhaus”). W początkowym okresie praca parowozowni była niewielka, o czym mogą świadczyć wymiary hali - mogła ona na dwóch kanałach pomieścić maksymalnie 4 niewielkie parowozy. Prawdopodobnie parowozy stacjonowały też przy którymś z morawskich dworców lub w Boguminie, natomiast te z Dziedzic obsługiwały linię do Bielska. Stopniowo ruch kolejowy stawał się większy, za sprawą otwierania coraz to nowych połączeń kolejowych w regionie lub rozbudowywania już istniejących linii (między innymi w latach 1888-1889 wybudowano drugi tor na odcinku Bogumin-Oświęcim). Pod koniec XIX wieku Dziedzice miały bezpośrednie połączenia kolejowe z Wiedniem, Krakowem, Bielskiem, Pszczyną, Wrocławiem (przez Katowice), Bytomiem. Równolegle z koleją, w regionie rozwijał się przemysł. Pierwszym większym zakładem przemysłowym na terenie obecnych Czechowic-Dziedzic, był powstały około roku 1872 zakład impregnacji podkładów kolejowych Guido Rütgers, zwany popularnie jeszcze po II wojnie światowej „szwelownią”, w latach późniejszych powstały jeszcze rafineria, walcownia cynku Hohenlohe (rok 1896), kopalnia Silesia (rok 1902).

XX wiek

Między rokiem 1910 a 1914 na terenie parowozowni wybudowano nową halę wachlarzową i budynek administracji. W tym okresie stacjonowały tu 64 maszyny.

W latach międzywojennych parowozownia w Dziedzicach należała do Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowej w Katowicach, a Dziedzice były siedzibą Oddziału Mechanicznego.

Po wybuchu II wojny światowej i klęsce Polski w kampanii wrześniowej wielu kolejarzy wróciło do pracy na kolei, która teraz nazywała się Deutsche Reichsbahn. Maszyniści z Dziedzic obsługiwali głównie konwoje wojskowe, byli również oddelegowywani do sprowadzania fabrycznie nowych parowozów z zakładów w Wiedniu i Monachium. Podczas okupacji niemieckiej na terenie parowozowni rozbudowano dużą halę wachlarzową (dobudowanie kanałów 16-22), natomiast w hali maszyn, która znajduje się za halą prostokątną, wykonano suwnicę (z podwozi starych austriackich wagonów) oraz ustawiono nowe maszyny (część z nich jest wykorzystywana do dziś).

Po zakończeniu II wojny światowej przystąpiono do odbudowy szkód wojennych. Na szczęście zarówno parowozownia jak i okoliczne tereny uniknęły znaczących zniszczeń. Wycofujące się wojska III Rzeszy zniszczyły dźwig bramowy, obrotnicę i część taboru. Nie przeszkodziło to jednak w uruchomieniu pierwszego parowozu już po 3 dniach od ustąpienia Niemców.

W latach pięćdziesiątych dziedzicka lokomotywownia obsługiwała ruch na trasach z Czechowic do:
Kłodzka (236 km)
Częstochowy (132 km)
Katowic (44 km)
Pyskowic (81 km)
Opola (147 km)
Gliwic (88 km)
Sosnowca (65 km)
Szopienic (50 km)
Zwardonia (69 km)
Wisły Głębce (51 km)
Zebrzydowic (30 km)
oraz na trasie Oświęcim-Gliwice (89 km)

W 1956 roku jednostką nadrzędną stał się Zarząd Trakcji DOKP Katowice, a lokomotywownia przyjęła nazwę PKP Oddział Trakcji Parowozownia Czechowice-Dziedzice. W skład Oddziału Trakcji wchodziły lokomotywownie w Bielsku-Białej, Oświęcimiu i Zebrzydowicach.

W latach sześćdziesiątych XX wieku w czechowickiej lokomotywowni nastała era lokomotyw spalinowych. Pierwszą lokomotywą tego typu była SM03-095 (2Ls150-6176/1962) z Fabryki Lokomotyw im. Feliksa Dzierżyńskiego w Chrzanowie (obecnie przywrócono pierwotną nazwę: Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce „Fablok” Spółka Akcyjna). Lokomotywa została wpisana na ilostan lokomotywowni przed 1 stycznia 1964 roku. Wprowadzenie lokomotyw spalinowych (a w późniejszych latach i lokomotyw elektrycznych) oraz stopniowe wycofywanie trakcji parowej z Czechowic-Dziedzic spowodowało konieczność dostosowania istniejącej infrastruktury do nowych potrzeb. Do wykonywania przeglądów okresowych oraz napraw bieżących adaptowano część hali wachlarzowej nr 1, a po zakończeniu wykorzystywania parowozów (1978 rok, ostatnim parowozem wyjeżdżającym z czechowickiej lokomotywowni był Ty42-41) przeznaczono na ten cel całą halę. Dobudowano również stację paliw oraz stację olejów ze zbiornikami na olej świeży i przepracowany.

Pomiędzy 1963 a 1971 rokiem dokonano elektryfikacji pobliskich linii kolejowych, a w roku 1972 wprowadzono na stan lokomotywowni lokomotywy elektryczne - początkowo były to serie EU04 oraz ET21. Do ich obsługi zmodernizowano halę prostokątną oraz przystosowano jeden kanał hali wachlarzowej nr 2. Mimo prac modernizacyjnych obiekty lokomotywowni w Czechowicach-Dziedzicach nie do końca przystosowano do obsługi nowych typów lokomotyw. Wynikało to z faktu, że twórcy infrastruktury projektowali ją pod kątem trakcji parowej. Między innymi ciągi dymowe w hali wachlarzowej nr 1 nie sprzyjały tworzeniu warunków do napraw taboru spalinowego. Istotną sprawą było też zmienienie systemu ogrzewania obiektów. Dotychczas do ogrzewania służył kocioł z parowozu Ty2 zainstalowany w tzw. „tenderowni” (hala wachlarzowa nr 2), natomiast w pierwszej z hal w tym celu stał parowóz typu Ty42. System ów nie był przyjazny dla środowiska oraz pobliskich mieszkańców, powodował również niszczenie budynków. Jednak dopiero w 1992 roku lokomotywownię przyłączono do miejskiej magistrali ciepłowniczej. W latach 80. i 90. dokonywano kolejnych modernizacji infrastruktury. Na przełomie poprzedniego i obecnego wieku w strukturach PKP nastąpił szereg reorganizacji by 1 listopada 2001 roku zaczęła działać spółka akcyjna pod nazwą PKP Cargo S.A., w skład której wszedł między innymi Zakład Taboru Czechowice-Dziedzice (pod tą nazwą lokomotywownia funkcjonowała od 1 lipca 1997 roku).

Obecnie

W wyniku kolejnej reorganizacji w PKP Cargo (1 stycznia 2009 roku) zlikwidowano Zakłady Taboru a utworzono 16 nowych zakładów spółki PKP Cargo w tym CT Śląsko-Dąbrowski Zakład Spółki, do którego należy sekcja: CSMT1 Czechowice-Dziedzice, CSMT2 Jaworzno Szczakowa, CSMT3 Łazy. Obecnie Sekcja Eksploatacji Taboru Trakcyjnego w Czechowicach-Dziedzicach specjalizuje się głównie w prowadzeniu pociągów towarowych oraz wykonywaniu obsługi manewrowej. Ponadto lokomotywownia obsługuje trzy przejścia graniczne: Zwardoń-Skalite, Zebrzydowice-Petrovice, Cieszyn-Český Těšín. Głównymi klientami w przeciągu ostatnich lat, jak i obecnie są kopalnie skupione w Kompanii Węglowej, Jastrzębskiej Spółce Węglowej, Katowickim Holdingu Węglowym oraz zakłady motoryzacyjne w Bielsku-Białej, Tychach (Fiat) i Gliwicach (Opel). W czechowickiej lokomotywowni dokonuje się także napraw i przeglądów okresowych taboru kolejowego. CSMT1 Czechowice-Dziedzice w swojej strukturze organizacyjnej posiadała Sekcję Warsztatów Specjalistycznych z Grupami Robót w Pszczynie (legalizacja wagonów tarowych) i Bielsku-Białej (naprawa i przeglądy okresowe żurawi kolejowych wszystkich typów eksploatowanych na PKP).

Niniejszy artykuł opracowałem w głównej mierze na podstawie publikacji G. M. Chromika „150 lat Lokomotywowni w Czechowicach-Dziedzicach”, materiałów i informacji własnych oraz nadesłanych przez Krzysztofa Dziendziela (za co mu serdecznie dziękuję). Mam nadzieję, że ten krótki tekst pozwoli przybliżyć czytelnikom Portalu Koleje Śląska Cieszyńskiego historię i dzieje lokomotywowni w Czechowicach-Dziedzicach.

Ilostan lokomotyw w MD Czechowice-Dziedzice (stan na 09.03.1991)
Ilostan lokomotyw w CSMT1 Czechowice-Dziedzice (stan na 15.04.2010)

Na mapie ↴


Galeria (kliknij aby powiększyć zdjęcie)