Lokomotywownia Zebrzydowice

Bogusław Bujok

W lipcu 1920 roku Rada Ambasadorów dokonała podziału Śląska Cieszyńskiego pomiędzy Polskę a Czechosłowację, a Zebrzydowice stały się wówczas stacją graniczną. Przy stacji zaczęły powstawać urzędy i instytucje związane z odprawą ruchu granicznego. Należały do nich: Urząd Celny, Policja Województwa Śląskiego, Biuro Wagonowe, Kontrola Eksportu Węgla oraz firmy spedycyjne. Małej stacji ciężko było sprostać coraz większym zadaniom, dlatego w 1924 roku zatwierdzono projekt jej rozbudowy przez PKP. Rozbudowano układ torów, wybudowano nowy budynek dworcowy, dwa obszerne magazyny i pomieszczenia ekspedycji kolejowej. W odległości około 200 metrów na zachód, w kierunku granicy państwa, wybudowano ręczną obrotnicę, wieżę ciśnień, dwa kanały, żurawie wodne, zasieki na węgiel i pomieszczenia służby trakcyjnej. Nawęglanie parowozów odbywało się za pomocą ręcznie obsługiwanych dźwigów w kubłach blaszanych o pojemności 50 kg. Załadunek żużla na wagony był ręczny. Obrządzanie parowozów zatrudnionych na manewrach w tutejszej stacji oraz naprawy bieżące wykonywała drużyna parowozowa, zaś przeglądy okresowe i mycie kotła wykonywano w macierzystej parowozowni w Dziedzicach.

Po II wojnie światowej znacznie zwiększył się ruch pociągów w stacji Zebrzydowice. Dlatego już w 1946 roku rozpoczęto budowę hali parowozowej, dobudowano cztery kanały, do obrotnicy i żurawi węglowych dorobiono napęd elektryczny. Wybudowano również trójkąt do obracania parowozów. Wzniesiono pomieszczenia warsztatu, szatni i umywalni, magazynu oraz budynek administracyjny (zlokalizowany przy ulicy Dworcowej 12). W ten sposób punkt trakcyjny został podniesiony do rangi Parowozowni Pomocniczej i oddany do eksploatacji w dniu 1 kwietnia 1949 roku. Parowozowni przydzielono na inwentarz pierwsze parowozy serii Ty2 i Tr5.

W latach 50. XX wieku dobudowano 6 dalszych kanałów z dwoma zapadniami oraz powiększono obrotnicę do 26 metrów. Parowozownia Pomocnicza została przemianowana na Parowozownię Główną III klasy. Pod koniec lat 60. była już Parowozownią Główną I klasy, a w 1969 roku posiadała na inwentarzu parowozy serii: Ok22, OKl2, OKl27, Tr5, Ty2, Ty23, Ty45, Ty246 i TKt48.

Fragment regulaminu technicznego lokomotywowni Zebrzydowice MD I klasy z roku 1972

W połowie lat 60. parowozownia rozpoczęła obsługę manewrów na tutejszej stacji lokomotywami spalinowymi SM41, które były na inwentarzu MD Czechowice Dziedzice. W dniu 12 listopada 1966 roku przyjęto na stan MD Zebrzydowice pierwszą lokomotywę spalinową SM41-65, ale z powodu braku zaplecza dla trakcji spalinowej, oddano ją w dniu 25 lutego 1967 roku z powrotem na stan MD Czechowice Dziedzice. Z biegiem czasu hale parowozowe adaptowano dla potrzeb trakcji spalinowej, wybudowano również stację paliw. Do lokomotywowni przydelegowano coraz więcej spalinowozów, ale na inwentarz przyjęto je dopiero w dniu 1 lipca 1978 roku. Wyjątek stanowił spalinowy wagon silnikowy SN61-06, przyjęty na stan z MD Czechowice Dziedzice w dniu 22 lutego 1973 r., a w dniu 3 kwietnia 1975 r. oddany do MD Tarnowskie Góry.

Na początku lat osiemdziesiątych przygotowano również zaplecze dla trakcji elektrycznej i w listopadzie 1981 r. przyjęto na inwentarz pierwsze lokomotywy elektryczne ET21-77, 127 i 356.


Tabela 1. Stan MD Zebrzydowice na dzień 12 sierpnia 1991 roku

Lokomotywownia I klasy w Zebrzydowicach w dniu 1 października 1991 roku została przekształcona w Zamiejscowy Oddział Eksploatacyjno-Naprawczy MD Czechowice-Dziedzice, a degradacja ta zapoczątkowała jej likwidację. Władze podjęły taką decyzję uwzględniając fakt trwałego zmniejszenia przewozów na kolei, a w konsekwencji „nadmiaru infrastruktury i potencjału naprawczego”. Stwierdzono, że dla obsługi rejonu przygranicznego wystarczające będą lokomotywownie w Czechowicach-Dziedzicach i Oświęcimiu, a czynnikiem dodatkowym były problemy z instytucjami ochrony środowiska, gdyż lokomotywownia ogrzewana była za pomocą kotła parowozu. Spotkało się to oczywiście z niezadowoleniem załogi podnoszącej kwestię strat przewoźników na podsyły lokomotyw luzem w rejon granicy i niebezpieczeństwo dewastacji obiektów, w których remonty włożyli wiele, niejednokrotnie społecznej, pracy (jak się później okazało nie bezzasadne). W celu utrzymania zatrudnienia choć dla części załogi planowano uruchomić tu warsztaty remontowe wózków motorowych WM-10 z raciborskiego „Kolzamu” lub wagonów towarowych, jednak żaden z tych planów nie został zrealizowany (m.in. ze względu na brak w gminie oczyszczalni mogącej przyjąć duże ilości ścieków wymagających chemicznego neutralizowania - miano tu prowadzić remonty silników). W późniejszym okresie istniały jeszcze pomieszczenia warsztatowe oraz magazyny i przetrzymywano tu tabor przeznaczony do celów wystawienniczych lub złomowania. Końcem lat 90. PKP opuściła obiekty lokomotywowni, które ulegały stopniowej dewastacji.

W 2008 roku dokonano rozbiórki remizy i warsztatów, w kolejnych latach wszystkich pozostałych budynków i urządzeń, aby ostatecznie wysypać tłuczniem plac mieszczący dawniej budowle i urządzenia lokomotywowni.

Na mapie ↴


Opracowano na podstawie „Regulaminu Technicznego Lokomotywowni I kl. Zebrzydowice”, broszury informacyjnej imprezy organizowanej przez Towarzystwo Miłośników Kolei w Katowicach w dniu 21 września 1991 roku „Parowozem w góry” oraz artykułu w tygodniku „Nowe Sygnały” nr 34 (2290) z 21 sierpnia 1994 roku.

Zaktualizowano 16 lutego 2022 roku