Koleje wąskotorowe kamieniołomów i wapienników w Ustroniu przy wzgórzu Kopieniec

Błażej Forjasz Radosław Kazimierowicz

Wapiennik to rodzaj pieca szybowowego przeznaczonego do wypalania wapna i skał wapiennych w celu uzyskania z nich wapna palonego mającego zastosowanie m.in. w budownictwie. Piec pracował w sposób ciągły. Otwór w górnej części szybu zasypywano na przemian warstwami kamienia wapiennego i paliwa - węgla drzewnego lub kamiennego. Wsad obsuwając się w dół szybu pieca był podgrzewany spalinami ze strefy wypału, następnie węgiel ulegał zapaleniu i w strefie wypalania, gdzie temperatura dochodziła do 1200 °C, kamień wapienny ulegał rozkładowi na tlenek wapnia (wapno palone) i dwutlenek węgla. W dolnej części pieca odbierano gotowy produkt.

Kamieniołom i wapiennik przy ulicy Pasiecznej

Do końca 1975 roku w Ustroniu przy ulicy Pasiecznej funkcjonował wapiennik wraz z kamieniołomem. Przed II wojną światową był prywatny, a następnie został znacjonalizowany i jego właścicielem była cementownia „Goleszów”. W kamieniołomie wydobywano urobek metodą ręczną i strzałową.

W powojennych czasach charakteryzował się niewielką produkcją wapna (rzędu ok. 10 ton dziennie, np. w latach 1974-1975 wyprodukowano 5720 ton wapna palonego) w bardzo prymitywnych warunkach. Jednakże z racji znacznego popytu na artykuły budowlane funkcjonował on aż do połowy lat 70. zeszłego wieku. Po jego likwidacji pracownicy zostali przeniesieni do cementowni „Goleszów” oraz jej kamieniołomów.

Transport urobku odbywał się za pomocą wagonów - koleb pchanych siłą ludzkich mięśni i poruszających się po wąskich torach. Tory biegły najprawdopodobniej wzdłuż północnej ściany kamieniołomu do wapiennika, gdzie rozładunek urobku odbywał się grawitacyjnie.

Kamieniołom i wapiennik przy ulicy Brody

Drugim wapiennikiem na zboczach wzgórza Jelenica był obiekt położony przy ulicy Brody 65. Funkcjonował on do 1950 roku. Do dnia dzisiejszego (stan na rok 2014) istnieje budynek wapiennika położony przy ulicy Brody 65, ze skróconym kominem z racji jego stanu technicznego. Jest on własnością prywatną.

Linia kolei wąskotorowej łącząca kamieniołom wapienia wraz z wapiennikiem miała długość około 100-150 metrów, jednakże jej przebieg był bardzo urozmaicony. Patrząc od strony kamieniołomu, linia ta znajdowała się w przekopie. W kamieniołomie znajdowała się rampa czołowa, gdzie ładowano urobek na wagony. Dalej w kierunku wapiennika przekop zmieniał się w nasyp. Na końcu nasyp miał wysokość około 3 metrów i torowisko przechodziło po metalowo-drewnianej estakadzie, skąd przesypywano urobek kamieniołomu do wapiennika.

Kolej ta miała rozstaw szyn około 600-700 mm. Nawierzchnia torowa była prowizoryczna. Składała się z podsypki kamiennej (niekoniecznie tłuczniowej), podkładów drewnianych, przytwierdzonych do nich bezpośrednio lekkich szyn stalowych. Tabor kolei stanowił jeden lub więcej wagonów - koleb, które były pchane siłą rąk ludzkich.

Dziękujemy Pawłowi Mrógale za użyczenie zdjęć historycznych ze swojego zbioru oraz przekazanie informacji na ten temat. Informacje zawarte w artykule pochodzą od Jana Gałuszki, byłego dyrektora technicznego cementowni „Goleszów” oraz z monografii cementowni „Goleszów” (1889-1979) autorstwa dr Antoniego Dudka (Goleszów, 1979 rok).