stacja
linia 93 | linia 139

Dzieditz (1855-1921) Dziedzice (1921-1939) Dzieditz (1939-1945) Dziedzice (1945-1951) Czechowice Miasto (1951-1959) Czechowice Dziedzice (1959-2015) Czechowice-Dziedzice (2015-)

Tablica przyjazdów | Tablica odjazdów

Stacja w Dziedzicach została oddana do użytku wraz z budową Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda w roku 1855. Charakterystyczny styl architektoniczny budynku jest niemal identyczny z budynkiem starego dworca w Bielsku, który wzniesiono w tym samym okresie. Okazały dworzec świadczy o znaczeniu jakie miała stacja już w czasach monarchii austro-węgierskiej - była to wówczas stacja graniczna, gdyż tereny za Wisłą należały do Królestwa Prus. Prócz kas biletowych, poczekalni, biur urzędów kolejowych, czy ekspedycji towarowej mieściła się tu także restauracja. Od strony peronów obiekt posiadał krytą wiatę, a na peronie również wybudowano zadaszenie (ozdobne kolumny wykonano w hucie w Trzyńcu).

Już w początkach istnienia działalności stacji wybudowano tu również lokomotywownię, która stale rozbudowywana funkcjonuje do dziś.

Jeszcze w okresie Wielkiej Wojny 30 września 1917 roku na krytym peronie doszło do spotkania cesarzy Niemiec Wilhelma II i Austro-Węgier Karola I.

Okres międzywojenny

Ze względu na swoją lokalizację na linii magistralnej i nadgraniczne położenie stacja niejednokrotnie była świadkiem ważnych dla lokalnej społeczności wydarzeń: witano tu marszałka Ferdynanda Focha (1 maja 1923 roku), generała Edwarda Rydza-Śmigłego (10 września 1936 roku), a także pociągi wiozące prochy Henryka Sienkiewicza (25 października 1924 roku), generała Józefa Bema (20 czerwca 1929 roku) czy relikwie św. Andrzeja Boboli (11 czerwca 1938 roku).

W latach 30. wybudowano tuż obok XIX-wiecznego dworca nowoczesny obiekt dworcowego urzędu pocztowo-telegraficznego.

II wojna światowa

Do 1941 roku pociągi jadące w kierunku Zebrzydowic od strony Katowic musiały zmieniać kierunek jazdy na stacji Dziedzice. Wiązało się to z wydłużeniem czasu podróży i kłopotliwymi manewrami (wszystko to w obecności sporego ruchu towarowego). W związku z tym w 1941 roku wybudowano łącznicę Most Wisła - Ochodza, która umożliwiała przejazd w kierunku Zebrzydowic z pominięciem stacji w Dziedzicach. Pozwoliło to na odciążenie ruchliwego węzła. Z kolei w 1942 roku, chcąc ułatwić obsługę dużego ruchu na stacji zabudowano w nastawni dysponującej i trzech wykonawczych urządzenia elektromechaniczne firmy Scheidt & Bachmann, które co ciekawe działały aż do modernizacji stacji rozpoczętej w roku 2020.

W okresie okupacji wybudowano na stacji kilka jednoosobowych schronów obserwacyjnych - tzw. Einmannbunker.

Po roku 1945

8 lutego 1945 roku wojska sowieckie po ciężkich walkach wyparły z Dziedzic wojska niemieckie. Jak się okazało zniszczenia dokonane przez okupanta w infrastrukturze kolejowej nie były dotkliwe i pierwszy pociąg udało się uruchomić już w 3 dni po ustąpieniu Niemców.

W latach 1945-1949 w budynku dworca funkcjonował Specjalny Punkt Etapowy Zachodni dla Polaków powracających po wojnie do kraju. W latach 1945-1947 przewinęło się przez niego blisko 500 tysięcy osób (na 1,3 miliona repatriantów obsługiwanych przez Państwowy Urząd Repatriacyjny) kierowanych tu głównie z amerykańskiej strefy okupacyjnej Niemiec i Austrii oraz Włoch, a także innych krajów południowych.

30 października 1945 roku doszło na stacji do potyczki Służby Ochrony Kolei z około setką żołnierzy sowieckich rabujących wagon z żywnością. Strzelanina przeniosła się na ulice miasta, a do opanowania sytuacji wysłano posiłki Państwowego Urzędu Repatriacyjnego, SOK i pluton Wojska Polskiego z Bielska.

Elektryfikacja linii z Czechowic-Dziedzic do granicy z Czechosłowacją w Zebrzydowicach miała miejsce w latach 60. XX wieku, a pierwszy pociąg trakcji elektrycznej wjechał na stację 29 kwietnia 1964 roku (była to jednostka ED70-01, która uświetniała większość otwarć ważniejszych zelektryfikowanych linii kolejowych w tym okresie). Podczas uroczystości na stacji podziękowania kolejarzom złożył premier Józef Cyrankiewicz, a następnie skład odjechał do Zebrzydowic. Całość była filmowana na potrzeby Polskiej Kroniki Filmowej (materiał jest dostępny na portalu 35mm.online - Elektrycznym do przyjaciół od 00:04:21:17 do 00:05:48:16).

Podczas powojennych rozbudów stacji wybudowano peron trzeci z blaszanymi wiatami.

Po roku 1989 i dziś

24 czerwca 2009 roku stacja została zalana wskutek ulewnych deszczy jakie przeszyły nad południową częścią województwa śląskiego.

5 kwietnia 2011 roku około godziny 23:00 doszło do wykolejenia wagonów pociągu towarowego jadącego torem nr 8 na przejściu dla pieszych. W wyniku tego zdarzenia wykolejone wagony uszkodziły fragment torowiska i zadaszenie nad peronem pierwszym.

Nieremontowany od lat dworzec dnia 2 sierpnia 2013 roku wpisany został do rejestru zabytków. Lata zaniedbań spowodowały jednak jego znaczną dekapitalizację - rozebrano zawaloną po wypadku w roku 2011 wiatę od strony peronu, z elewacji odpada tynk i wsporniki wspomnianej wiaty, część ścian zabezpieczono siatką. Wewnątrz mieści się poczekalnia z kasami biletowymi, biura, a także mieszkania.

Do czasu modernizacji obsługę podróżnych zapewniały trzy niskie perony, w tym dwa wyspowe z zadaszeniem. Pomimo dużego znaczenia stacji i sporego ruchu, nie posiadała ona wyświetlaczy na peronach ani w poczekalni. Brak było również przejścia podziemnego i aby przejść z poczekalni na perony, trzeba było skorzystać z przejścia przez ruchliwe tory - dlatego też każdemu wjazdowi/wyjazdowi pociągu z peronów towarzyszył zwrotniczy z posterunku zwrotniczego nr 12 mieszczącego się tuż obok przejścia, na peronie drugim, który pilnował, aby nikt nie wbiegł na tory w czasie przejazdu pociągu. Na peronie 2 i 3 o długości 303 metrów znajdowały się schody umożliwiające wyjście na wiadukt ulicy Traugutta.

Stacja posiadała cztery zelektryfikowane tory główne zasadnicze, siedem głównych dodatkowych, siedem kierunkowo-odjazdowych (z tych ostatnich tylko cztery zelektryfikowane) oraz szereg torów bocznych. Ruch prowadzony był przy pomocy nastawni dysponującej „CD” oraz trzech nastawni wykonawczych „CD1”, „CD2” i „CD3” wyposażonych w urządzenia elektryczne suwakowe.

Stacja posiada rampę ładunkową, do której prowadzi tor żeberkowy o długości ogólnej 410 metrów o pojemności 17 wagonów.

Po stronie wschodniej znajduje się górka rozrządowa, obecnie służąca jako tor wyciągowy.

Stacja w Czechowicach-Dziedzicach jest jedną z ważniejszych stacji węzłowych w województwie śląskim. Krzyżują się tutaj linie 139 Katowice - Skalite Serafinov oraz 93 Trzebinia - Zebrzydowice. Na terenie stacji znajduje się również lokomotywownia i rozpoczynają tu bieg bocznice do dawnej rafinerii paliw Lotos Czechowice, kopalni węgla kamiennego „Silesia”, a dawniej także Walcowni Metali „Dziedzice”. W obrębie stacji znajduje się również baza specjalnego pociągu sieciowego PKP Energetyka (jedna z dwóch w województwie śląskim).

W kwietniu 2019 roku PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. ogłosiły przetarg na kompleksową modernizację węzła kolejowego Czechowice-Dziedzice. Przewidywała ona m.in. budowę lokalnego centrum sterowania (LCS), które od tej pory steruje ruchem na odcinkach Goczałkowice Zdrój - Czechowice-Dziedzice - Zabrzeg, wymianę torów, rozjazdów i sieci trakcyjnej w obrębie stacji, dostosowanie peronów do potrzeb osób o ograniczonych możliwościach poruszania się (poprzez budowę wind oraz pochylni) oraz montaż dla osób niedowidzących i niewidomych tablic informacyjnych z alfabetem Braille'a. W ramach prowadzonych prac perony wyposażono w nowoczesne elementy informacji wizualnej jak tablice informacyjne, czy gabloty, a także ławki i nowe wiaty, a na ścianach przejścia podziemnego namalowano murale autorstwa Anety Paszek i Rafała Roskowińskiego nawiązujące do historii kolei, miasta i regionu. Zabytkowa wiata z peronu nr 2 została przeniesiona do ponownej zabudowy na nowo budowanych peronach kolejowych zgodnie z zaleceniem konserwatora zabytków, a jej nieoryginalne pokrycie z blachy trapezowej zostało zastąpione deskowaniem i pokryte papą termozgrzewalną (udział w jej renowacji i zabezpieczeniu miał również portal Koleje Śląska Cieszyńskiego, który przekazał inwestorowi dostępną nam archiwalną dokumentację fotograficzną obiektu). Dla zwiększenia bezpieczeństwa na stacji zainstalowano monitoring. Nowe perony mają długość 300 i 400 m i zostały podwyższone do 0,76 m nad główkę szyny, aby ułatwić wsiadanie i wysiadanie z pociągów. Wyposażono je również w antypoślizgową nawierzchnię i w ścieżki naprowadzające z wypukłą fakturą. Prace zakończyły się na początku 2024 roku.

W kwietniu 2020 roku PKP S.A. podpisały umowę projektową na remont obiektu dworcowego. Zgodnie z projektem poznańskiej Pracowni Architektonicznej GPVT w części centralnej przewidziano poczekalnię z kasami i toaletami oraz lokalem komercyjnym, w części wschodniej pomieszczenia przychodni, a w części zachodniej - Straży Ochrony Kolei. W części centralnej miałyby być ulokowane pomieszczenia do wynajęcia przez samorząd na cele muzealne. Ponadto założono wyłączenie z użytkowania części istniejących pięter, głownie w środkowej części budynku, a także odtworzenie zabytkowej wiaty dworcowej. Całość prac odbywać się będzie pod nadzorem konserwatora zabytków.
14 października 2022 roku PKP SA podpisały umowę na przebudowę dworca z Bielskim Przedsiębiorstwem Budownictwa Przemysłowego S.A. i rozpoczęto prace.

Zgodnie z danymi Urzędu Transportu Kolejowego dobowa wymiana pasażerska (czyli liczba podróżnych wsiadających i wysiadających każdej doby) na stacji w 2017 roku wynosiła 1000 osób, w roku 2018 1100 osób, w roku 2019 1400 osób, w roku 2020 1100 osób, w roku 2021 700-999 osób, a w roku 2022 1200 osób.

Położona jest na wysokości 257 m n.p.m.