HISTORIA INFRASTRUKTURA

Laliki - Wisła Głębce - śladami planowanej linii kolejowej

Błażej Forjasz

Projektowana linia kolejowa łącząca Zwardoń i Laliki z Wisłą Głębcami rozpala do dzisiaj wyobraźnię wielu osób. Linie kolejowe zbudowane z obu stron planowanego połączenia zostały poprowadzone wzdłuż dolin rzek, które wymusiły charakterystyczny wijący się ich przebieg. Kolej żelazna dotarła do Zwardonia już 1884 roku, zbudowana wzdłuż doliny Soły i jej dopływów. Z kolei do Wisły Głębiec linia kolejowa została doprowadzona w 1933 roku - zbudowana została w dolinie Wisły oraz Kopydła.

W tym opracowaniu skupimy się na najczęściej pojawiającym się wariancie przebiegu tej planowanej linii. Nie ukrywamy, że na pewno istniały także inne warianty przebiegu tej linii, choćby w wersji koncepcyjnej. Patrząc na mapy oraz rzeźbę terenu ma się wrażenie, że faktycznie został do realizacji wybrany model uwzględniający jak najlepszy przebieg jeśli chodzi o koszt budowy torowiska, obiektów inżynieryjnych, a także obsługę ówczesnej sieci osadniczej, budowane sanatorium na Kubalonce, czy zaplanowaną jednyną stację na tej linii.

Jednotorowa linia kolejowa wraz z równolegle biegnącą linią telegraficzną (następnie telefoniczną) miała mieć parametry dopasowane do możliwości trakcyjnych ówczesnych parowozów. Podobnie jak w przypadku odcinka Wisła Uzdrowisko - Wisła Głębce były to promienie łuków nie mniejsze niż 200 metrów, czy wzniesienia (spadki) nie przekraczające 30 promili.

Często stacja kolejowa Zwardoń jest mylona jako miejsce zakończenia tej linii. Otóż projektowana trasa miała się kończyć w Lalikach. Miejsce dołączenia planowanej linii z Wisły Głębiec to obecny rejon przystanku osobowego w Lalikach położony na wysokości 616 m n.p.m. Równia stacji Wisła Głębce to z kolei wysokość 540 m n.p.m. Między tymi punktami ówcześni projektanci musieli się zmierzyć z wieloma problemami natury technicznej, kosztowej, czy własnościowej.

Już pierwszy odcinek z Wisły Głębiec w kierunku Kubalonki (obecnie przysiółek Istebnej) to kwestia pokonania kilkudziesięciu metrów w górę do planowanego tunelu. Różnica wysokości miała zostać pokonana dwoma łukami odwrotnymi oraz oparciem torowiska o zbocza góry Kubalonka oraz Głębiec. Aż do planowanej stacji Istebna linia miała obierać kierunek południowo - wschodni. Na wysokości powyżej 620 m n.p.m. w celu pokonania masywów Głębca (825 m n.p.m.) oraz Kubalonki (830 m n.p.m.) planowano budowę tunelu. Miał prawdopodobnie prowadzić wzniesieniem w kierunku Kubalonki. Po zachodniej stronie zbudowanego w 1936 roku sanatorium (obecnie jest to Wojewódzkie Centrum Pediatrii „Kubalonka”) na wysokości ok. 650 m n.p.m. planowany był do budowy przystanek kolejowy o nazwie „Kubalonka”.

Za tym przystankiem linia kolejowa miała przekraczać mostem (podobnym architektonicznie do tych z wiślańskich dolin Dziechcinki oraz Łabajowa) dolinę potoku Połomity Mały oraz ulicę Połom. Dalej linia kolejowa miała opadać i przebiegać przez istebniańskie przysiółki Połom i Kawulonka. Dolinę rzeki Olzy miała pokonać kolejnym planowanym mostem na wysokości powyżej 600 m n.p.m. pomiędzy obecnymi stacjami dolnymi wyciągów narciarskich i oprzeć się na północno - wschodnim stoku Złotego Gronia (710 m n.p.m.).

Po przejściu przez obecną ulicę Poloki na przysiółku Wojtosze (Wojtaszowie), niedaleko kościoła ewangelickiego w Istebnej miała znajdować się planowana jedyna na tej linii kolejowej stacja kolejowa (o nazwie „Istebna”). Prawdopodobnie wyglądałaby jak stacja w Wiśle Głębcach (tj. układ 3 - 4 torów, stacja wodna oraz dwupiętrowy budynek stacyjny z przybudówką dla podróżnych). Dalej w kierunku południowym pod drogą Istebna - Koniaków miała ona zostać przeprowadzona głębokim wąwozem, bądź kolejnym tunelem.

W rejonie przysiółka Pustki po oparciu po południowej stronie o rozległy szczyt Ochodzita (894 m n.p.m.) planowana trasa miała obierać kierunek wschodni, a od przygotowywanej stacji w Istebnej ponownie miała się wznosić. Na wzniesieniu planowany był przystanek kolejowy o nazwie „Koniaków"”. Za nim linia kolejowa miała zbliżać się w kierunku południowym do doliny potoku Czadeczka (będącego zlewnią Morza Czarnego) i od południowej strony mijać opisany wcześniej szczyt Ochodzitej pod przełęczą Rupienka (prawdopodobnie wąwozem na wysokości ok. 650 m n.p.m.). Z uwagi na znaczną zabudowę jedno i wielorodzinną w rejonie przysiółka Kosarzyska w Koniakowie planowano w tym miejscu drugi przystanek w tej wsi. Od niego linia kolejowa kierować się miała ok. 200 m na południe, a następnie na południowy wschód tym razem wzdłuż doliny potoku Czerna (płynącego dalej do Soły), następnie opadać do Lalik przekraczając ostatnim mostem potok Roztoka, aby trójkątem torowym rozgałęzić się w kierunku Zwardonia i Soli.

Planowana w drugiej połowie lat 30. XX wieku linia kolejowa będąca kontynuacją obecnej linii nr 191 miała za zadanie zaktywizować obszar, przez który trasowano jej przyszły przebieg. Miejscowa ludność trudniła się w tym rejonie rolnictwem, pasterstwem, bądź gospodarką leśną. Budowa linii kolejowej miała za zadanie również obsługę powstającego w tym czasie sanatorium na Kubalonce. Trójkąt torowy w Lalikach wskazuje na możliwość przejazdu nią pociągów towarowych, w tym składów wojskowych.

Z uwagi na znaczne koszty budowy przynajmniej jednego tunelu, wielu wysokich i długich mostów, szeregu mniejszych obiektów inżynieryjnych, wykonania znacznych prac ziemnych oraz wielu wywłaszczeń gruntów koszt budowy planowanej linii kolejowy byłby wysoki i wielokrotnie przekraczałby koszt budowy linii Wisła Uzdrowisko - Wisła Głębce. Także jej realizacja trwałaby wiele lat.

Zobacz także:

● Artykuł „Linia do Wisły”
● Artykuł „Linia do Wisły w okresie powojennym aż do dziś”

Bibliografia:

Podczas pisania tego artykułu korzystałem z mapy wydawnictwa Compass, „Beskid Śląski i Żywiecki” (Kraków 2021), z portalu mapowego mapy.cz oraz z przewodnika „Beskid Śląski” autorstwa Mirosława Barańskiego (wydawnictwo „Rewasz”, Pruszków 2007). Dziękuję także wszystkim osobom zaangażowanym w powstanie tego artykułu. Autor. Wszystkie fotografie zostały wykonane 29 października 2023 roku.

Opublikowano 23 listopada 2023 roku